vorige
Eerste toneel
Muller. Later Peters
van? Wie anders dan jij heeft die Pankow, die ploert, hier nog aanbevolen voor een bijzonder baantje? En wie was het, die er op aandrong, eerst eens een onderzoek in te stellen naar zijn communistische ideeën? Dat was niet mijnheer Muller, maar dat was ik! Maar mijnheer Muller heeft mensenkennis, mijnheer Muller luistert niet naar een handelsman, die geen mooie woorden kan draaien!
Ik zit hier niet op de beklaagdenbank. Als er van verantwoordelijkheid sprake is, dan zal een ander beslissen waar die ligt, niet jij, Peters! Wie heeft de nieuwe koers met geweld willen doorvoeren zonder een behoorlijke morele voorbereiding? Was ik dat soms? In plaats van hier je ongehoorde grofheden uit te schreeuwen, zou je er beter aan doen, je tot de zaak zelve te bepalen. Die zaak is waarachtig ernstig genoeg. Ik heb mijn maatregelen al genomen, texwijl jij begint met een ongemotiveerd geraas en getier, dat ... enfin, ik zal het ronduit zeggen, het peil van je beschaving verraadt.
In de eerste plaats wordt binnen een uur een bulletin gedrukt, waarin aan het publiek een opheldering wordt verstrekt. De tekst is al weg. Ik heb Kemp daarmee belast, die ik onmiddellijk telefonisch hierheen heb laten roepen.
Wat staat erin?
Een communistisch complot enzovoorts. Opwekking om geen aandacht te schenken aan de vervalste oproep om te demonstreren. Dat in het avondblad een dementi van het hoofdartikel zal volgen.
Verdomd! die demonstratie!
Dat is al gebeurd. Er komt dadelijk een inspecteur met manschappen. Ik heb immers mijn maatregelen al genomen, zei ik je toch?
Hm!
Ik heb hem laten opbellen. Hij is de hele nacht niet thuis geweest; zijn bed was onbeslapen. Als er nog een bewijs nodig was voor zijn schuld, dan heb je dat hier in handen. Maar de stijl van het artikel ... ik heb geen moment getwijfeld.
Verdomd nog aan toe. En heb je al uitgevist, wie het stuk van Pankow heeft gezet?
Waar blijft de politie? ... Wie het stuk van Pankow gezet heeft? Wie anders dan Jensen?
Aha, Jensen! Pankow en Jensen, een mooie combinatie! Ik wou, dat ik die opruier er zonder termijn uitgetrapt had! Dan had hij me dit tenminste niet meer geleverd! Die communisten moesten ze stuk voor stuk een steen om de nek hangen en ze dan grondig verzuipen, het tuig! Aanzetten tot geweld, tot demonstratie, geheimen van anderen verraden en hun patroons bedriegen, dat is het werk van die ploerten. Als ze hun zin krijgen, komt er straks nog moord en doodslag van!
mensen van onze soort, dat zijn communisten, ik zweer het je, Muller! Verdomd pettenvolk!
Daar zijn de agenten! Veel zijn het er niet, lijkt me zo. ... En er komen steeds meer mensen!
Tweede toneel
Muller, Peters, Kemp
Goed, maar snel, Kemp, snel! Het ding moet omgaand de deur uit.
Ruimschoots gelegenheid hebben.
... ruimschoots gelegenheid hebben aan de hand van onweerlegbare feiten, vet gedrukt, de aantijgingen van ongure individuen te ontzenuwen, punt.
Ja!
Derde toneel
Muller, Peters, Kemp, Inspecteur van Politie
Die ben ik.
Aangenaam, heren, Anders is mijn naam. Met wie van de heren moet ik spreken?
Ik heb het bureau opgebeld om assistentie van de politie. Wij verwachten enige ... onaangenaamheden. Zoals u ziet
Zeker, mijnheer. Ik heb de hoofddeur onder bewaking gesteld. Zijn er nog andere ingangen, die gevaar kunnen opleveren?
Er is een achter- en zij-ingang. Het zou misschien niet kwaad zijn, om daar ook een post te plaatsen.
Juist mijnheer, ik zal de situatie onmiddellijk gaan opnemen. Kunt u mij iemand meegeven om de weg te wijzen?
Och, mijnheer Kemp, u wilt wel zo vriendelijk zijn, nietwaar? U gaat toch dadelijk die kant op.
Uitstekend mijnheer Muller. Is de tekst van het bulletin zo goed?
Ja. Onmiddellijk laten drukken.
En is er verder nog iets van uw orders?
Neen, dank u.
Maar dat houdt u nooit met die paar mannetjes! Ziet u maar eens wat een tuig!
Dat lijkt meer dan het is, mijnheer! Alles hangt er van af, of er relletjesmakers bij zijn. Tot nog toe is er geen direct gevaar voor ordeverstoring. Ik zal speciaal op de belhamels letten; de belhamels, daar komt het op aan.
Vierde toneel
Muller, Peters
Vervloekt canaille! Het ziet zwart van de mensen! ... A propos, Muller, heb je de politie ook last gegeven Pankow te arresteren?
Neen, ik denk niet, dat dat zo gemakkelijk zou gaan.
En waarom niet? Een kerel, die mijn zaak oplicht, die mij aan een bankroet helpt, als het hem meeloopt? Ik zou wel eens willen weten, waarom de politie niet ...
Je schijnt te denken, Peters, dat je met je zakenmethoden ook de wet kunt veranderen! Heeft die Pankow je bestolen? Neen. Heeft hij de boel vernield? Neen. Er is geen precedent voor dit geval. Ik zou geen bepaling kunnen bedenken, die de formaliteiten voor een arrestatie ...
Dus met geklets over formaliteiten zal hij de dans ook nog ontspringen. ... En waar zit die mooie juffrouw, die secretaresse van je? Zeker ook niet op komen dagen?
Neen, tot nog toe niet.
Dat had ik wel gedacht. Natuurlijk, die dame is ook in het complot. Hoe weet Pankow anders, wat er aan de hand is!
Onder de pressie van jouw overhaastingssysteem! Daar is deze hele affaire een gevolg van!
Brown!
De agenten laten hen juist door, ik kon haar niet zo gauw herkennen.
Binnen!
Vijfde toneel
Muller, Peters, Brown, Mary Leroy
Juffrouw Leroy!
Waarachtig, daar is ze!
Goedenmorgen, heren. Ik moet mij excuseren, dat ik zo lang werk had om hierheen te komen, maar u ziet. ...
Ik denk, dat de juffrouw ons daar wel wat meer van zal kunnen vertellen. Is het niet zo, juffertje, kom maar eens voor den dag met wat je weet!
Ja, ja, u weet natuurlijk niets, dat begrijp ik. En als u wel iets had geweten, wat had u dan willen doen? Weglopen met die communist? Hè?
Zo, dat zou wel een mirakel zijn.
Blijft u kalm, juffrouw Leroy. Wanneer hebt u Pankow voor het laatst gezien?
Ik kwam juffrouw Leroy in de hall tegen, toen ik Pankow mijn artikel had gebracht.
Dus u was gisteravond nog hier op het bureau, juffrouw Leroy! Dat is dan toch wel zeer zonderling!
Geweldig zonderling!
En Pankow heeft u niets verteld? Hebt u niets aan hem gemerkt? Was hij niet zenuwachtig? Had hij niet iets bij zich, kopij of iets dergelijks? Bedenkt u zich eens goed.
Maar als ik toch niets weet, kan ik toch ook niets vertellen! Hij was gewoon ... als altijd ... hij werkte ... hij ...
Hebt u niemand bij hem aangetroffen?
Ja ...
Dat lieg je, verdomd! Je liegt, ik zie het! Spreek op, en sta ons hier niet langer voor de gek te houden!
Peters, ik moet je verzoeken! ... Juffrouw Leroy, u behoeft geen pogingen te do en Pankow te redden; wij weten alles. Hebt u Jensen, de chef van de nachtzetterij, bij ... uw verloofde gezien?
Wat weet u?
Ik heb het stuk gelezen ... ik heb hem gezegd, dat hij ziek was, dat hij koorts had, dat hij het moest verbranden. ... Ik dacht, dat alles een grap was, hij deed het zelf ook zo voorkomen. ... Toen kwam prof. Ritzel.
Wie? prof. Ritzel?
Wat? Ritzel?
Ja, prof. Ritzel. Die heeft een hele tijd met hem ... met Pankow gesproken. En daarna ... ja, daarna moet hij het stuk hebben laten zetten!
Wat? Onmogelijk! Ongelooflijk!
Dus die oude is ook in het complot? Heeft hij stukken, documenten meegebracht misschien? Had hij papieren bij zich, herinnert u zich dat nog?
Ik geloof het wel ... ja zeker, hij heeft cahiers met aantekeningen meegebracht. Maar ik geloof niet ...
Neen, u gelooft niet, en straks wist u niet. ... Maar ik weet nu wat ik weet. U hebt die papieren niet ingekeken?
Neen. Ik heb er geen letter van gezien, dat is de volle waarheid.
Waarover liep het gesprek tussen prof. Ritzel en Pankow? Hebben zij ... hebben zij ... bepaalde feiten genoemd?
Feiten? Neen ... ja ... welke feiten bedoelt u?
Dat begrijpt u toch wel ... feiten!
O, bedoelt u dat! Neen, niets, voor zover ik weet, niets!
Kom, kom! Dan hebben ze zeker weer een spelletje schaak gespeeld, hè?
Neemt u mij niet kwalijk, dat ik u even onderbreek; maar ik heb, toen ik mijn artikel bracht, een gesprek met Pankow gehad over ... over de feiten.
Zo? En?
Wij hebben eerst gesproken over de politiek in het algemeen, over principes. ...
Ja, ja, en toen?
Toen vroeg Pankow mij naar ... naar een transactie in de aandelen ... en naar de Aldington Typewriter Compapany.
Natuurlijk, natuurlijk. Maar!
Ja, om u de waarheid te zeggen, ik kreeg ook de indruk, dat hij wat hij zei als een grap opvatte. Hij spreekt trouwens nooit ernstig, over welk onderwerp ook.
Dat is merkwaardig. Dus hij behandelde toen nog de zaak volkomen en bagatelle? Asof het hem eigenlijk niet aanging?
Ja, volkomen.
Merkwaardig, hoogst merkwaardig! Dus de oude Ritzel zou hem er toe gebracht hebben ... ongelooflijk. Hebt u gehoord, wat mijnheer Brown gezegd heeft, juffrouw Leroy?
Ja.
Dan zult u ons toch ook zeker niet willen wijsmaken, dat de heren gekaart hebben, toen zij bij elkaar zaten, hè?
Wij moeten precies weten, waar het gesprek over ging!
Maar ik zeg u toch, dat zij over ... over die dingen niet gesproken hebben! Zij spraken over de wisselaars in de tempel ... over Johannes de Doper ... en Christus ... dat Christus de opvolger was van Johannes de Doper en dat Pankow Christus moest zijn!
Pankow ... Christus?
Ja, en over geloof en zedelijkheid ... of redelijkheid, dat weet ik niet precies meer.
Niet over sigarenmerken, maar wel over het roken van sigaren en sigaretten. Dat was het laatste, waarover zij gesprokenhebben. ...
Ja juffrouw Leroy, dat willen wij graag aannemen.
Daar begint de kermis! En met die paar agenten moet al dat gepeupel teruggehouden worden? Dat is gekkenwerk! Gekkenwerk! ... Waarom trekken ze de gummistok niet,
verdomd nog aan toe! Als er niet op ingeslagen wordt, krijgen de raddraaiers nog tweemaal zoveel lef!
Mijnheer Brown, weest u zo goed onmiddellijk hiernaast het hoofdbureau van politie op te bellen. Gaat u maar in de kamer van juffrouw Leroy, en neemt u juffrouw Leroy meteen mee om op haar verhaal te komen; ik heb met mijnheer Peters nog iets te bespreken.
Goed mijnheer Muller.
Zesde toneel
Muller, Peters
Die meid liegt. Ze is in het complot, evenals de oude Ritzel, daarvan ben ik heilig overtuigd. Ritzel moet op een of andere manier aan documenten zijn gekomen. Wat zou hij anders in de nacht op de krant hebben gedaan?
Ik wil nog niet aannemen, dat juffrouw Leroy bij de zaak actief betrokken is; het is mogelijk, dat zij werkelijk te goeder trouw is als zij zegt, dat zij niets van de feiten weet.
En die praatjes over Christus dan? Dat zijn toch zeker lamlendige uitvluchten?
Goed, goed, maar zij kan misschien niet ingewijd zijn, het is mogelijk, dat Pankow en Ritzel zich van een soort geheimtaal hebben bediend, omdat zij erbij was. Dat lijkt mij het meest waarschijnlijk; het meisje is nu bovendien dubbel overspannen door die demonstratie hier voor de deur. In ieder geval is Ritzel niet voor niets naar de krant gekomen. Hij moet een speciale zending hebben gehad.
Ik gaf er een lief ding voor, als ik het wist! Als Pan-
kow in andere bladen met onthullingen komt. ... ‘De Koerier’ neemt alles op, wat tegen ons in gaat.
Zevende toneel
Muller, Peters, Insp. v. Pol. Later Brown
Ik heb al laten opbellen door een van mijn mensen, omdat ik u niet bereiken kon buiten.
Ja, mijnheer Muller, er komt zo spoedig mogelijk versterking.
Dank u.
Jaja, dat begrijp ik.
Maar waarom laat u er niet flink met de gummistok op slaan?
Dat zijn mijn zaken, mijnheer. Ik heb de verantwoordelijkheid.
Voor mijn ruiten, ja!
Aha! tot ziens, heren!
Achtste toneel
Muller, Peters, Brown
Ziet u dat opdringen? Vervloekt, waarom wordt er niet opgeslagen? Ze zijn natuurlijk weer bang voor interpellaties of zoiets, die ambtenaren!
Wat is dat? Ik geloof, dat ze door de zij-ingang binnendringen!
Donders, ze zijn binnen!
De zij-ingang is geforceerd!
Hierblijven, alsjeblieft!
Negende toneel
Muller, Peters, Brown, Jensen, Mannen en
Vrouwen Later Agenten
Ah, de communist! Dat dacht ik wel, boef! Jij hebt ze de weg gewezen!
Daar heb je hem! Hem moeten wij hebben! Peters, kereltje, ik heb nog met je af te rekenen! Vooruit!
Eruit! Vlug een beetje! Opschieten!
Wacht eens even, schoft!
Tiende toneel
Muller, Peters, Brown
Elfde toneel
Muller, Peters, Brown, Pankow
De politie is de situatie meester, geloof ik.
Dat is beter werk! Kijk die kerels nu eens haast hebben! Zo gaat het altijd met de relletjesmakers: zolang de politie in de minderheid is veel lawaai en als er paarden komen benen maken!
Pankow!
Jij hier?
Om u te dienen, heren, hier ben ik. Ik ken de ingang, die Jensen gebruikt heeft, ook, zoals u weet.
Dat begrijp ik, mijnheer Muller. En daarom juist heb ik mij hier vervoegd. Ik ben u een explicatie schuldig, en ik zou u vriendelijk willen verzoeken mij een paar minuten aan te horen.
Pardon, u begrijpt mij verkeerd. Dat artikel, getiteld ‘De Pantserkrant’, was van mij afkomstig en geenszins bij vergissing geplaatst. Ik kom niet om verontschuldigingen aan te bieden, maar om een explicatie te geven, die waarschijnlijk niet overbodig is. Zoudt u zo goed willen zijn van dat kleine verschil nota te nemen?
Ja, mijnheer Pankow, nogmaals, uw verschijnen hier vind ik hoogst zonderling. Of heeft u ... ons dingen te zeggen, die wellicht ... een ander licht werpen op ...
Ik ben hier uitsluitend gekomen om u een explicatie te geven van mijn handelwijze, en voor niets anders.
Dan kan ik u alleen zeggen, dat onze tijd kostbaar is. Het lijkt mij duidelijk, dat u hier niets meer te zoeken hebt. Van de strafvervolging die wij tegen u zullen laten instellen zult u spoedig genoeg horen.
Dus mijn explicatie interesseert u niet?
Niet in het minst!
Geen bliksem!
Dat spijt mij bijzonder.
Neen ... en ja. Deze enveloppe bevat documenten, op grond waarvan ik gisteravond tot mijn eerste publicatie over het verband tussen wapenindustrie en journalistiek ben overgegaan.
Welke? Gegapt zeker! Zo, chantage dus!
Slechts één enkele voorwaarde.
En die is?
Twaalfde toneel
Muller, Peters, Brown, Pankow, Inspecteur
van Politie
komt, verzoek ik u dadelijk het bureau op te bellen. Is er verder nog iets van uw dienst?
Neen, dank u. Ik ben u zeer erkentelijk voor uw werkzaamheid in het belang van orde en veiligheid.
Dat sprak vanzelf, mijnheer, dat sprak vanzelf. Goedendag, heren!
Dertiende toneel
Muller, Peters, Brown, Pankow
Pardon, mijnheer Peters, u had mij toch willen laten arresteren!
Wilt u zo goed zijn uw voorwaarden te noemen?
Die heb ik al genoemd. Mijn enige voorwaarde is, dat u naar mijn explicatie luistert, zolang als ik dat wens.
Mijn enige.
Daar steekt wat achter.
Inderdaad, mijnheer Peters; maar niet wat u denkt. Hebt u er nu nog iets tegen om mijn explicatie aan te horen?
U geeft uw erewoord?
Mijn erewoord. Wanneer u naar mij luistert, zolang ik het nodig acht, verschijnt er geen letter van deze stukken in druk, noch wordt er anderszins bekendheid aan gegeven. Ik verplicht mij zelfs u copie en origineel af te staan. Is dat duidelijk?
Mijnheer Brown, u is getuige van deze verklaring. En ... zoudt u ons dan nu even alleen willen laten?
Pardon, ik ben er op gesteld, dat mijnheer Brown, de schrijver van het artikel ‘Parlement en Demoralisatie’, dat door het mijne zo wreedaardig werd verdrongen, deze uiteenzetting mede aanhoort, want zij is voor getuigen bestemd. Dat is inbegrepen bij mijn ene voorwaarde.
Hm. Enfin, mijnheer Brown, wat hier gezegd wordt
moogt u trouwens gerust horen. U kunt blijven, ik reken op uw discretie.
Natuurlijk, mijnheer Muller, natuurlijk.
Weest u dan zo vriendelijk om plaats te nemen, heren.
... voor de dictatuur van de sterke man, voor de volksdansen, voor de landelijke letterkunde, en tegen het internationalisme, tegen de europese geest, tegen de democratie, tegen de jazz en tegen de litteratuur op europees peil uitsluitend en alleen een gevolg is van een chemische omzetting van pantserplaten en machinegeweren in journalistiek idealisme.
... van de Aldington Typewriter Company. Dat weet ik. Als u geld had aangenomen, nu al, zou niet ik de man geweest zijn, die u aan de kaak had gesteld; de eerste de beste kantooremployé met verstand van boekhouden had dat dan beter gekund. Uw goede trouw en die van collega Brown heb ik geen ogenblik in twijfel getrokken. Ik heb zoëven gesproken van een chemische omzetting van pantserplaten in idealisme; als u geld had aangenomen was de chemie niet nodig geweest!
En toch durft u ...
Gaat u gerust weer zitten, want toch durf ik.
Ik verbied u dat woord te gebruiken!
De gehele redactie van deze krant, die door de Aldington Typewriter Company wordt gecontroleerd - heet dat niet zo, mijnheer Peters? - is eerlijk als goud, wordt geheel vrijgelaten zijn individuele mening te zeggen, mits, mijnheer Muller, die individuele vrijheid niet ontaardt in anarchie. Nietwaar, dat is toch uw mening?
Dus: waar het vaststaat, dat de krant, die gecontroleerd wordt door de Aldington Typewriter Company verkocht is aan de internationale wapenhandel, staat het ook vast, dat de corruptie elders schuilt.
Zoiets is een ploertige insinuatie!
Het is niet mijn schuld, dat ù zich die insinuatie meent te moeten aantrekken. ... Maar ik wil ronduit verklaren, dat ik bij het woord ‘corruptie’ noch aan geld, noch aan de heer Peters heb gedacht.
Dat is je geraden ook. Als hier van moord gesproken moet worden, dan doe je beter naar jezelf te kijken.
Ik heb liever, dat u blijft zitten, mijnheer Peters. Op deze manier en met die voortdurende protest-manifestaties onderbreekt u mij op hinderlijke wijze in mijn explicatie.
Jij kunt verder praten tegen wie je wilt, ik heb er genoeg van!
Pardon, u vergeet de documenten blijkbaar!
ren voor het gebouw van de krant is niet van mij afkomstig, maar van Jensen. Op het allerlaatste ogenblik, nadat ik de opgemaakte pagina al had gezien, heeft hij een verslag van de receptie bij de minister van Justitie vervangen door zijn oproep. Ik zeg dat niet om de verantwoordelijkheid van mij af te schuiven, maar om de quaestie zuiver te stellen. Het pleit overigens niet voor uw stijlgevoel, mijnheer Muller, dat u het verschil tussen die twee teksten niet hebt opgemerkt.
Het interesseert mij nu niet van u te horen, hoe de rollen in het complot waren verdeeld.
Inderdaad, door de quaestie zuiver te stellen wil ik ook allerminst ontkennen, dat ik mij in goed gezelschap bevond. Ik herhaal alleen, dat ik het auteursrecht van de demonstratie-gedachte niet voor mij mag opeisen; en op de naam communist mag ik geen aanspraak maken, behalve in de terminologie van de heer Peters. Ik ben niets anders dan een wilde.
Ter zake, mijne heren. De demonstratie is voor mij zozeer bijzaak dat ik niet eens wil trachten u duidelijk te maken, dat er zelfs geen complot bestond.
Dat zou ook wel niemand geloven, denk ik.
Niet waar, Brown, je zegt het. Ik ga dus voort op het punt waar ik gebleven was, eer de interruptie van de heer Peters mijn gedachtengang zo onkies kwam onderbreken. Ik zei dus, dat de corruptie elders gezocht moest worden; d.w.z. niet in geld of in oneerlijkheid. Ik houd zelfs u, mijnheer Peters, voor een eerlijk zakenman.
Och kom!
U hebt in de volkomen oprechtheid van uw zakenmanschap uw krant verkocht aan de wapenfabrikanten. Als u persoonlijk douceurtjes genoten hebt of andere voordelen opgestreken, zal ik u dat ook geenszins kwalijk nemen, want dat zoudt u ook gedaan hebben als een internationale kaascompagnie of een odeurfirma zaken met u had gedaan. U
bent zo eerlijk, dat u er zonder veel moeite in geslaagd bent u granaten als kazen en gifgassen als parfums voor te stellen. Of neen: zoveel fantasie hebt u niet. U hebt over niets gedacht dan over uw zaakje met de Aldington Company. Kortom, mijnheer Peters, u bent onder ons alien de grootste idealist.
U hebt met de levens van duizenden gespeeld, zonder iets anders voor uw ogen te zien dan aandelen en transacties in aandelen. U bent er dus in geslaagd alles uit uw denken te verbannen wat samenhangt met de realiteit van het leven; in dat opzicht hebt u mijnheer Muller, die over de realiteit van het leven zo voortreffelijk kan spreken en schrijven, en mijnheer Brown, die leeft in een wereld van toegepaste sociologie, nog verre overtroffen. Om van mijzelf maar niet te spreken; maar ik ben toch practisch genoeg om met documenten chantage te plegen op zulke romantische dromers als u, die in een denkbeeldig heelal leeft, waarin granaten en kazen niet meer van elkaar zijn te onderscheiden. Begrijpt u wat ik bedoel?
Dan is het goed. Als u het begrepen had, had u mijn theorie in de war gebracht. Uw schrijfbedienden Muller en Brown ...
Mijnheer Pankow, ik verzoek u!
Denkt u aan de documenten! ... Ik druk mij wetenschappelijk uit. Uw schrijfbedienden Muller en Brown begrijpen nog te veel. Dat maakt hen tot halfslachtige comedianten en grappige marionetten. Daarom richt ik mij, langs en over de hoofden van deze beide heren heen, tot u, mijnheer Peters. Niet omdat ik u iets aan het verstand wil brengen, want daarvoor is u te veel zakenman, maar alleen, omdat u hier in deze localiteit mijn aannemelijkste tegenspeler bent. Daarom zal ik moeite doen mij in termen uit te drukken, die ook uw zakenverstand bij benadering kan begrijpen. Ik zal ù zeggen, mijnheer Peters - en de beide andere heren mogen leergierig toehoren - waarom ik gisteren het artikel ‘De Pantserkrant’ heb laten drukken.
Zo, dacht je dat, jonge man! Dan zul je toch zien, dat wij wel een stootje kunnen velen. Dat trucje van jou zijn wij in een week te boven; daar zijn de heren voor!
U laat mij in uw ijver om te winnen weer niet uitspreken. Ik herhaal dus: ik wilde u laten zien, dat uw zaak failliet gaat, zodra er één grote zakenman van mijn soort zal opstaan, die zijn methoden tegenover de uwe stelt; een zakenman, die geen zakenidealist is, zoals u, maar u, mèt de idealisten van het soort van de heren Muller en Brown en de pacifisten incluis, in zijn zak steekt; een zakenman, die de gordiaanse knoop doorhakt zonder zich te storen aan de academische argumenten van mijnheer Brown, die zelf de verpersoonlijkte academische dwanggedachte is.
En u wilt ons wijsmaken, dat u uit dergelijke ... dergelijke theoretische overwegingen deze grap hebt uitgehaald? Kom, mijnheer Pankow, u is toch niet kinds geworden? en wij zitten hier niet om u sprookjes te horen vertellen!
U vergist zich, mijnheer Muller; u zit hier om naar mijn sprookjes te luisteren, ook al vergaapt u zich van verveling, eenvoudig omdat ik een paar nuchtere documenten achter de hand heb om u op uw stoel te houden. Wat u een grap noemt, was voor mij de behoefte aan eigen morele afbetaling. Of u het gelooft of niet, ik had uitsluitend de behoefte u te laten zien, dat ik mijn grote zakenman niet zit af te wachten, zoals de bleke jongeling Brown op zijn democratische sterke man wacht en een oude juffrouw op een vrijer, die nooit komen zal.
Niet zo dichterlijk, Brown! Weet u, mijnheer Muller, waarom u zich vergiste toen u een dichter uitzocht om idealistische Zondagsartikelen te schrijven? Omdat een dichter zó onnozel en zó onpolitiek is, dat hij nog beschikbaar is om plotseling in het tegendeel om te slaan en op zijn manier zakenman te worden.
Op zijn manier, zegt u dat wel.
Op zijn manier, ja; dat zegt u minachtend, omdat
u de fantasie mist u zulk een zakenman in het groot voor te stellen, omdat u daarbij toch weer onwillekeurig denkt aan uw bespottelijke dictatoren of aan de leider van het kanonnenconcern, waarvan u op uw beurt de marionet is; en daarom stelt u zich mijn ‘grap’ voor als de onhandigheid van een pacifist. U vergist zich nogmaals; want als dat zo was, zat ik hier niet om die grap bewust nog wat voort te zetten. Met deze grap is mijn werkelijke leven pas begonnen, zoals alle werkelijke leven begint als grap. Voor de grap ... mag ik u vragen, of uw dagelijks spelletje met onzichtbare kanonnen en mitrailleurs minder grappig is? Morgen aan den dag wordt, dank zij uw kinderlijke grappenmakerij, Europa uitgerookt en platgebrand en in puin geschoten. Dat moet dan toch wel het summum van grappigheid zijn!
Nogmaals, mijnheer Pankow, ik verzoek u. ...
O zeker, mijnheer Muller, ik weet, dat u déze grap ook heel erg choqueert; en ik weet ook, dat uw redacteur Kemp, die een ijverig man is, werkt aan een zeer aannemelijke theorie, volgens welke de wederzijdse sterke bewapening de beste waarborg is voor de vrede. Misschien heeft hij daarin zelfs wel gelijk. Ik zit hier niet om u sentimenteel te maken over de oorlog; ik ben hier gekomen om over uw hoofd heen tegen de zakenman Peters te zeggen, dat mijn grappenmakersinstinct mij er toe gedreven heeft hem een wenk te geven, een teken te laten zien. Een teken, meer niet.
Ik ben niet bang voor zulke tekens, wees daar maar gerust op! U kletst weer, trouwens.
Dat doe ik en toch ben ik daarvoor speciaal hierheen gekomen. U kent mij nu; u zult nu minder verbaasd zijn over de dingen, die ik later nog zal doen en die u niet raden kunt. Adieu,
Wat voor ... Aha, neemt u mij niet kwalijk.
luisteren.
Je hebt ons verlakt, verdomd!
Zaken zijn zaken, mijnheer Peters. In afwachting van uw gerechtelijke actie, nogmaals adieu, heren!
Veertiende toneel
Muller, Peters, Brown
Dat is mij onbegrijpelijk ... onbegrijpelijk. Wat wilde hij bereiken, met die grap?
Er is maar eéén mogelijkheid: die kerel is stapelgek. Hij was het gisteravond ook al.
Gek? Ik weet het niet. ... Apropos, mijnheer Brown, u begrijpt dat over wat hier voorgevallen is met geen woord wordt gesproken. Met geen woord!
Dat spreekt vanzelf, mijnheer Muller. Maar met uw permissie: ik meen, dat wij hier te doen hebben met een schizophrene ideeënconstructie, die zeer dicht in de buurt van krankzinnigheid komt.
Mogelijk, mogelijk.
Het is al leeg geworden.
Moet het, in verbandmet dit ... geval, nog gewijzigd worden?
Neen. De uiteenzetting over dat geval schrijf ik zelf.
Uitstekend, mijnheer Muller.
Vijftiende toneel
Muller, Peters
Waar houd je het nu op: communisme of krankzinnigheid?
Ik zal de zaak zonder omwegen behandelen, d.w.z. duidelijk maken dat een groepje asociale individuen, hoogstwaarschijnlijk door duistere machten ondersteund, deze coup d'état voor zijn rekening heeft. En verder. ...
Zestiende toneel
Muller, Peters, Dr Carter
Mag ik even voorstellen? Mijnheer Muller, mijnheer Carter.
Aangenaam. Gaat u toch zitten, heren.
van de vereiste unificatie. Ik verwacht, mijne heren, dat u mij daarbij de behulpzame hand zult willen bieden.
Wij zijn geheel tot uw dispositie, mijnheer Carter.
Dank u. Ik wil u niet verhelen, dat ook de wijze, waarop ùw blad geleid wordt, ons reden heeft gegeven tot ernstige bezorgdheid. In uw midden heerst nog steeds een geest, die getuigt van de sleur der vroegere traditie; ik hoop, dat u het met mij eens zult zijn, dat daaraan een eind moet komen, en wel zo spoedig mogelijk. De gebeurtenissen van de laatste vier en twintig uur bewijzen, dat er geen tijd te verliezen is.
Wij zijn bereid u alle ophelderingen te verschaffen over deze gebeurtenissen. Het zal u dan blijken, dat wij het slachtoffer zijn geweest van een listig complot, mijnheer Carter.
Ik begrijp u niet. Over welke gebeurtenissen spreekt u?
Over de communistenrelletjes van deze morgen voor ons gebouw. U zei toch. ...
Daarvan is mij niets bekend. Ik sprak over de grote troepenverschepingen naar Afrika, die gisteren begonnen zijn. ... Zo, dus relletjes voor uw gebouw! Is er schade aangericht?
Niet noemenswaardig.
Ik wil daaromtrent straks gaarne nog een en ander van u horen; maar u houdt mij ten goede, dat ik eerst over de grote lijn en daarna over de kleine strubbelingen van uw eigen onderneming spreek; want u zult wel begrijpen, dat ik niet hierheen ben gekomen om over een communistisch opstootje te handelen. Ik vermoed zelfs, dat dergelijke onaangenaamheden in de toekomst gemakkelijk vermeden zullen kunnen worden, wanneer er eindelijk definitief gebroken is met de sleur. Mijne heren, er staan dingen te gebeuren, waarvoor wij paraat moeten zijn. De grensgeschillen in Afrika nemen steeds scherper vorm aan; ieder ogenblik kan daardoor ook in Europa een conflict worden uitgelokt, waarbij mijn opdrachtgevers in hoge mate zijn geïnteresseerd. Het ligt voor de hand, dat de verschillende bladen, die binnen
onze invloedssfeer liggen, eensluidende instructies moeten ontvangen, die zij, in de verschillende nationale versies natuurlijk, kunnen uitvoeren, zodra er ergens gevaarlijke wrijving ontstaat. Daarbij zullen de factoren van het kleine eigenbelang voortaan moeten achterstaan bij de belangen van mijn opdrachtgevers. Het schijnt, dat men van dit cardinale feit nog lang niet overal doordrongen is, dat men zich aan uw blad nog altijd meer zorgen maakt over het weglopen van een ontevreden abonné dan over de doeltreffendheid van het onderdeel in het grote geheel.
Het zijn juist deze opvattingen, die bewijzen, dat u zich nog zeer onvoldoende hebt losgemaakt van de oude tradities, mijnheer Muller. U schijnt nog steeds niet te beseften, dat er een macht achter u staat, die u vergunt desnoods tijdelijke verliezen aan abonné's te lijden, zonder dat uw bestaan daardoor wordt bedreigd. Het had, dunkt mij, op de weg van mijnheer Peters gelegen, u dienaangaande volledig voor te lichten na de besprekingen, die ik met hem heb gevoerd.
Wanneer wij ons publiciteitsorganen verschaffen, dan doen wij dat niet om liefdadigheid te bedrijven; wij ne-
men geen kranten onder contrôole, die anders hun natuurlijke dood wel zouden zijn gestorven, om de directeuren gelegenheid te geven hun eigen nerinkje voort te zetten. U kunt, wat ons betreft, in één dag duizend abonné's verliezen; wij zullen u de middelen geven om er tienduizend voor terug te krijgen, als u zich aanpast aan wat de tijd eist; u kunt automobielen, gouden bekers, en reizen naar Indië uitloven, u kunt schoonheidswedstrijden organiseren en het initiatief nemen voor Poolvluchten en voor mijn part vredesconferenties; maar wij eisen van u dan ook als tegenprestatie, dat u zich zonder chicanes in dienst stelt van onze belangen, zodat u op het beslissende moment ons niet kornt verrassen met geweeklaag over een onbetekenend hoopje pruttelaars, uw lezers. Als ik een beeld mag gebruiken: u zult er goed aan doen, mijnheer Peters, uw winkeliersidealen zo spoedig mogelijk te verwisselen tegen die van een rayonchef! Preekt u voor uw winkeliers-abonné's gerust tegen de warenhuizen, als dat zo te pas komt, maar wordt u er zelf alstublieft geen dupe van!
DOEK